Zuurbes
Inhoud
Hoe wordt een zuurbes op de juiste manier geplant?
Zonnige, maar ook lichte schaduwplaatsen zijn geschikt voor de zomergroene zuurbessen. Hoe zonniger de standplaats, des te beter is de bloei en de kleuring van het blad. Iets minder zonlicht hebben groenblijvende zuurbessen nodig. Ze voelen zich prettig tussen of naast andere struiken, die de volle middag- en winterzon enigszins afzwakken. Koude, uitdrogende wind zorgt voor het bevriezen van het blad aan de groenblijvende struiken, wat er echter na verloop van tijd weer uitgroeit. De struiken stellen nauwelijks eisen wat de bodem betreft. Elke normale tuinbodem wordt geaccepteerd. Wel belangrijk is dat deze goed doorlatend is, want stuwvocht wordt een probleem en verzwakt de planten. Aan een natte of kleigrond wordt zand of kiezelstenen toegevoegd. Bladcompost en humus zijn bovendien aan te bevelen bij een zandgrond. De meeste zuurbessen tolereren een brede pH-waarde. Ze accepteren zowel een licht zure als ook een licht alkalische grond.
Zuurbessen in een container geplant kunnen het hele jaar door in de volle grond worden gezet. Aanbevolen wordt echter de klassieke planttijden in het voorjaar en de herfst aan te houden. Vooral de groenblijvende zuurbessen zouden in het voorjaar moeten worden geplant. Ze nemen tot de winter de tijd om te wortelen en reageren daardoor bij een strenge vorst minder gevoelig.
De plantafstand wordt gemeten aan de groeihoogte van de soort. Een hangende soort staat het beste solitair. Deze heester is het mooiste tussen kleinere struiken of heesters, ideaal geplant met bodembedekkers. Als de zuurbes als groepje tussen andere struiken of als heg wordt geplant is het belangrijk tenminste de helft of twee-derde van de groeihoogte als plantafstand te nemen. De wortelkluit wordt zo diep geplaatst dat de bovenkant van de kluit met de bodemoppervlakte afsluit. Van tevoren worden droge kluiten gedompeld en de te dicht op elkaar zittende wortels opengeknipt. Bij het planten zijn stevige tuin- of rozenhandschoenen aan te bevelen. De doorns kunnen in de huid dringen, afbreken en pijnlijke ontstekingen veroorzaken. Bij een droge bodem is het aanbrengen van blad- of boomschorscompost aan te raden. Deze laag verlaagt het uitwasemen van de bodem en het gevaar van uitdrogen.
Hoe wordt de zuurbes verzorgd?
Het onderhoud van de zuurbes kan in enkele zinnen worden samengevat. Als deze eenmaal is aangegroeid, hoeft ze alleen nog maar tijdens droogteperiodes te worden gegoten. Bemesting is niet noodzakelijk. Compost wat op de wortels van de planten is gelegd, is ruim voldoende voor de voedingsopname. Mulchen is ook raadzaam omdat het wild groeiende kruiden onderdrukt. Als er storende vreemde planten tussen de stekelige zuurbessen groeien is het verwijderen daarvan namelijk geen pretje.
Al tijdens het planten kan gesnoeid worden. Hierbij worden de takken één derde deel ingekort, waardoor de vertakking wordt gestimuleerd. Later hoeft nog maar weinig te worden gesnoeid. Slechts storende of buiten de vorm groeiende takken worden verwijderd. Een radicale snoeibeurt is echter mogelijk. De zuurbessen lopen probleemloos weer uit vanuit het oude hout. Eén of twee keer per jaar kan de zuurbes met de heggenschaar in vorm worden gesnoeid.
De vermeerdering van de zuurbessen volgt bij de gekweekte soorten meestal door half verhoute stekjes in de zomer of door houten stekjes in de herfst. Pure soorten zaaien zichzelf vaak uit. Kiemende zaadjes kunnen worden uitgegraven en op een andere plek worden geplant.
Bladluizen en de lapsnuitkever kunnen als ongedierte bij zuurbessen voorkomen. Tijdens vochtige zomers kan een witte laag het bladkleed bedekken. Dit is meestal de echte meeldauw, die alleen met een schimmelbestrijdingsmiddel kan worden behandeld.
Waarvoor kunnen zuurbessen worden gebruikt?
Zuurbessen zijn ondanks de doorns mooie struiken voor de tuin. Ze kunnen veelzijdig in het tuinontwerp worden verwerkt. Compacte soorten zijn geschikt voor een heide- of rotstuin of ook voor een grotere kuip. Bijzonder mooi zijn de roodbladerige soorten als sierstruik. Grotere soorten kunnen als aanvullende heg, struikperken of ook solitair worden gebruikt. Vrijstaand komt de hangende zuurbes soort bijzonder mooi tot haar recht. Als de struik in volle bloei staat trekt ze ontelbare insecten aan. Later volgen de vogels die de rode bessen heel interessant vinden. Tijdens het onderhoud zijn de doorns gevreesd, maar hierdoor krijgen ze ook geen ongewenst bezoek. Een compacte heg beschut bv. tegen rondzwervende katten.
In de natuurheilkunde zijn alle delen van de zuurbes bekend. Ze bevatten bittere stoffen, gelden als rustgevend middel en zou tegen talrijke ziekteverwekkers kunnen helpen. De zuurbes zou een lever- en milt activerende werking moeten hebben. In de keuken zijn de bessen van de zuurbes, bekend als leverancier van vitamine C. Hiervan kunnen zuurachtige gelees, confituren of sorbets worden gemaakt. De gedroogde vruchten zijn een lekkere aanvulling bij muesli, desserts en oriëntaalse gerechten. Wie de zuurbes vanwege de vruchten wil kweken, moet de zaadloze soorten gebruiken.
In de tuinbouw zijn sommige zuurbes soorten heel interessant:
- Berberis buxifolia 'Nana' – compacte en geliefde soort met een buxusachtig uiterlijk.
- Berberis candidula – bodembedekkende sneeuw zuurbes met een compacte groei die groenblijvend is.
- Berberis x frikartii – compacte groenblijvende struik en natuurlijke hybride
- Berberis julianae – groenblijvende zuurbes met prachtige bloemen
- Berberis x ottawaensis – zomergroene statig groeiende zuurbes
- Berberis thunbergii 'Atropurpurea' – bloedrode japanse zuurbes met zomergroen roodbruin blad, zeer geschikt als heg.
- Berberis thunbergii 'Atropurpurea Nana' - kleine japanse zuurbes, laag groeiend, bossig, bodembedekker en lage heg.
Is de zuurbes giftig?
De bessen van zuurbessen zijn eetbaar, zelfs heel gezond met veel vitamines. Alle andere plantdelen zorgen voor maagirritatie, waardoor de struik licht giftig wordt genoemd en van het gebruik wordt afgeraden.
Verdere informatie
De zuurbes (Berberis) kennen veel tuinders als een doornenstruik. Deze heesters zijn afhankelijk van de soort groenblijvend of bladverliezend. In totaal zijn er meer dan 600 soorten die afkomstig zijn van de berberisfamilie (Berberidaceae). Behalve in Australië, is de zuurbes over de gehele wereld verspreid. Ze zijn overwegend te vinden op de steenbodems van het gebergte in gematigde en subtropische regio’s. Ook in Midden-Europa zijn zuurbessen in de natuurlijke omgeving te vinden. De gewone zuurbes (Berberis Vulgaris) werd, tijdens het opkomen van de landbouw, als gastheer van de zwarte roest (een schimmelziekte wat graan aantast) massief uit de natuur verwijderd. Inmiddels komen ze echter weer meer voor.
In tuinen zijn vaker talrijke hybriden van andere zuurbes soorten bekend, die vooral opvallen door decoratieve bloemen, vruchten en bladkleuringen. De zuurbes is een kleine tot halfhoge struik, die in de herfst het blad verliest, maar ook groenblijvend kan zijn. De groeivorm is veelzijdig. Gevarieerd van rechtopstaand tot hangend. De takken hebben een grijsbruine kleur die een broze indruk wekken. Markant zijn de vaak lange doorns die aan de bladoksels zitten en bij onoplettendheid pijnlijk letsel kan veroorzaken. De bladeren variëren van lijn-lancetvormig, breed-eirond of omgekeerd eirond, met een zachte rand of ook een gezaagde rand. Sommige soorten krijgen in de herfst een opvallende kleur. Groenblijvende soorten hebben het grote voordeel, dat ze het hele jaar door een goede zichtbescherming bieden en daarom optimaal als heg geschikt zijn. De gele bloemetjes ontstaan in het voorjaar. Ze zitten in trossen, in bosjes of tuilen en trekken verzamelaars van pollen magisch aan. Uit de bloemetjes ontstaan in de zomer kleine ronde of eivormige vruchtjes. De bessen zijn rood tot paarszwart, eetbaar en vooral voor vogels een voedzame bron.
Alhoewel de zuurbes ten onrechte ook wel “stekelmonster” wordt genoemd, verrijkt ze tuinen in hoge mate. Kleinere soorten nemen in sierperken of ook in rotstuinen een leidende positie aan. Grotere soorten zijn indrukwekkend in perken met heesters of als heg en zorgen in natuur- en wilde tuinen voor een ecologische belevenis. Ze zijn een voedingsbron voor vogels en bieden hen bovendien nestplaatsen. Insecten vinden bloemen vol met nectar en voor de tuinliefhebber zijn de zuurbessen prachtig om te zien door de bijzondere groeivorm en het contrastrijke blad.
